Japanse beeldkarakters: het ontstaan van emoji’s (copy)

Japanners zijn dol op woordspelingen. Hun traditionele volksverhalen zitten er vol mee. Ook de drie emoji-apen die de uitdrukking ‘horen, zien, zwijgen’ verbeelden, zijn op een woordspeling gebaseerd. De drie wijze apen heten in Japan Mizaru (ziet geen kwaad), Kikazaru (hoort geen kwaad) en Iwazaru (spreekt geen kwaad), waarbij ‘zaru’ steeds de negatieve vervoeging van het werkwoord is, maar ook klinkt als het Japanse woord voor aap: ‘saru’. Het gezegde werd populair door een zeventiende-eeuws beeldhouwwerk, gevonden in een beroemd heiligdom in de Japanse stad Nikko, waarop de apen werden afgebeeld. Het gezegde zelf kent zijn oorsprong in de leer van Confucius, die zijn leerlingen instrueerde niet te kijken, luisteren, spreken of bewegen naar dingen die onfatsoenlijk zijn. Al wordt de precieze betekenis ervan steeds anders geïnterpreteerd. Als emoji worden de drie apen nauwelijks op zo’n filosofische manier gebruikt. De niet-kijkende Mizaru is de populairste van de drie en benadrukt vaak een beschamend gevoel of iets dat je liever niet onder ogen wilt komen – een onflatteuze jeugdfoto of domme typefout bijvoorbeeld.

Dat Japanners op zo’n speelse manier met taal omgaan, komt doordat beeld een vanzelfsprekend onderdeel van hun taal is. Zelfs hun schrift, bestaande uit kanjitekens, is op beeld gebaseerd. Regels – bijvoorbeeld voor het netjes in de rij wachten of het vervoer van je hond – worden in Japanse metro’s gecommuniceerd via tekeningen. Deze boodschappen zijn veel uitgebreider dan de pictogrammen op onze stations. En het lezen van strips behoort in Japan niet tot de niche, maar is de norm. Manga is enorm populair. Veel iconografie uit deze Japanse strips komt terug in emoji. Zo kent manga een heuse ‘druppelgrammatica’. Als een druppel uit de ogen komt, is het een traan van geluk of verdriet. Staat de druppel op het voorhoofd, dan is het zweet. En komt een druppel uit iemands neus, dan is het een snottebel, wat in manga laat zien dat iemand op een ongepast moment in slaap is gevallen. De emoji met deze snottebel wordt buiten Japan niet zo goed begrepen. In plaats van een slaperig gezicht wordt de emoji vaak geïnterpreteerd als ‘verkouden’ of ‘verdrietig’. Dat lijkt verwarrend, maar omdat een emoji altijd in een context wordt gebruikt, levert het zelden grote misverstanden op. De belangrijkste functie van de symbolen is dat ze onze non-verbale taal digitaal vertalen. Het is meestal een aanvulling op een alfabetische boodschap. Als je het slaperige gezicht achter het bericht ‘Mijn band is lek’ zet, maak je duidelijk dat de emoji niet slaperig maar verdrietig is. Achter het bericht ‘Ik voel me niet lekker’ betekent hetzelfde symbool ‘verkouden’. Deze flexibele betekenis is juist een grote aantrekkingskracht van emoji.

Emoji is een beeldtaal die universeel gebruikt wordt. Het staat standaard geïnstalleerd op telefoons over de hele wereld en mensen over de hele wereld willen zich gerepresenteerd zien, zoals Rayouf. Een jaar na haar verzoek voor een hoofddoek-emoji stond die ook daadwerkelijk op het toetsenbord. Zo zijn de typisch Japanse symbolen de afgelopen tien jaar uitgebreid met dingen die voor de hele wereld belangrijk zijn.